Ընտրությամբ գործունեություն
11-12-րդ դասարան՝ շաբաթական 4 ժամ (136 ժամ)
Ֆիզիկա առրկայի ուսուցման նպատակն է՝
- զարգացնել սովորողների՝ բնության ճանաչողության մեթոդներին տիրապետելու, Ֆիզիկական երևույթները բացատրելու և տարբեր իրավիճաներում դրանք կիրառելու հմտություններ,
- ձևավորել սովորողների գիտական աշխարհայացի և ուսումը շարունակելու համար
անհրաժեշտ հիմքեր, - նպաստել նրանց արժեհամակարգի ձևավորմանը:
Հիմանական խնդիրներն են՝
- սովորողներին ծանոթացնել ֆիզիկական օբյեկտներին, երևույթներին ու պրոցես-
ներին, դրանց փոխադարձ կապերին վերաբերող փաստերին և ընդհանրացումներին, - հաղորդել հիմնական գիտելիքներ նյութի կառուցվածքի և ֆիզիկական հատ-կությունների, ֆիզիկական երևույթների և բնության օրենքների մասին,
- ձևավորել դիտումներ կատարելու, փորձեր ծրագրելու և իրականացնելու, վարկածներ առաջադրելու, մոդելներ կառուցելու, ինֆորմացիայի տարբեր աղբյուրներից օգտվելու, որոշումներ կայացնելու կարողություններ և հմտություններ:
- զարգացնել սովորողների տրամաբանական մտածողությունը, դաստիարակել ֆիզիկական երևույթների բնույթի ճանաչման և ընկալման ունակություններ,
- զարգացնել ֆիզիկական երևույթները ուսումնասիրելու, համեմատելու և վերլուծելու, ընդհանրացումներ կատարելու, պատճառահետևանքային կապերը բացահայտելու կարողություններ,
- նպաստել հիշողության, դիտողականության, երևակայության զարգացմանը,
Ֆիզիկա առարկայի ընդհանուր բնութագիրը՝
1)գիտելիք.
2) հմտություն.
3) դիրքորոշում.
4) արժեքային բաղադրիչ:
Քաղաքակրթության զարգացման ողջ պատմության ընթացքում ֆիզիկան ամենաէական
ազդեցությունն է ունեցել գիտատեխնիկական առաջընթացի վրա, ինքն էլ զարգացել է այդ առաջընթացին զուգահեռ: Ֆիզիկայի դասընթացի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս ձևավորել մտածող, ստեղծագործող և ժամանակի բոլոր մարտահրավերներին պատրաստ, ճկուն և մրցունակ քաղաքացիներ: Ֆիզիկա առարկայի ուսումնական ծրագիրը կառուցվում է հիմնարար
գաղափարների հենքի վրա՝ պարուրաձև սկզբունքով՝ հիմնական դպրոցի ուսումնասիրված նյութը
ընդլայնվելով և խորացնելով ավագ դպրոցում: Հիմնարար գաղափարների շուրջ առարկայական ծրագրի կառուցումը հնարավորություն է ընձեռում արդյունավետ ապահովելու ներառարկայական և միջառարկայական կապերը՝ նպաստելով սովորողների ընդհանրական գիտական աշխարհայացքի ձևավորմանը:
Ուսումնառության արդյունքների գնահատումը իրականացվում է ուսումնառության և
դասավանդման գործընթացների արդյունավետությունը պարզելու և դրանց վրա ներազդելու նպատակով։
Գնահատման միջոցով հավաքվում են փաստեր և ապացույցներ աշակերտների անհատական
առաջընթացի ու չափորոշչով սահմանված վերջնարդյունքների ձևավորման մասին։
Գնահատումը պետք է նպատակաուղղված լինի Հանրակրթության պետական չափորոշչում
սահմանված կարողունակությունների ձևավորմանը և զարգացմանը։
Առարկայի հիմնական գաղափարները
Ֆիզիկա առարկայի բովանդակությունը ձևավորվում է հետևյալ հիմնական գաղափարների հենքի
վրա.
1) Շարժում և փոխազդեցություն
2) Նյութի կառուցվածք և հատկություններ
3) Ֆիզիկական դաշտեր:
Ուսումնական գործի կազմակերպման միջավայրները՝
- Ֆիզիկական միջավայրում
- Կրթահամալիրի շենքային տարածքում` դասասենյակ, լաբորատորիա, գրադարան, դահլիճ
- Արտակրթահամալիրային շենքային տարածքում՝ այլ կրթական հաստատություն, գիտահետազոտական ինստիտուտ, աստղադիտարան,
- Վիրտուալ միջավայրում
ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ:
Ֆիզիկա առարկայի ուսուցման գործընթացում օգտագործվում են ուսումնական գործունեության հետևյալ տեսակները՝
● տեսական նյութի ուսումնասիրություն,
● խնդիրների լուծում,
● լաբորատոր աշխատանքներ,
● հետազոտական, նախագծային աշխատանքներ,
● ուսումնական նախագծերի իրականացում:
Սովորողների արժեքային համակարգի ձևավորմանը կարող են նպաստել տարբեր թեմաներով սեմինարների, բանավեճերի կազմակերպումը, ուսումնասիրվող թեմաներին վերաբերող գիտահանրամատչելի ֆիլմերի դիտումն ու քննարկումը:
Դասընթացում կարևորվում է սովորողների կողմից ժամանակակից տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների օգտագործումը՝ բնության տարբեր երևույթները դինամիկ զարգացման մեջ դիտելու, վիրտուալ դիտումներ և փորձեր իրականացնելու համար: Տրվում են ինքնուրույն ուսումնասիրության համար նախատեսված էլեկտրոնային գրականության ցանկեր, աղբյուրներ։
Գնահատումը
Կիրառվում է գնահատման տարբեր միջոցներ. հարցում, լաբորատոր աշխատանքի կատարում, մասնակցություն ստուգատեսներին, ցուցադրումներին, աշխատանքների կատարում:
Գնահատումը կատարվում է կրեդիտավարկանիշային համակարգով
Առարկայի յուրացման համար սովորողը պետք է մեկ կիսամյակում ունենա 2 կրեդիտ
Որակական միավորները սովորողը ձևավորում է՝
- Դասընթացի ներկայություն՝ 1 միավոր
- Նյութի բանավոր ներկայացում 3 միավոր
- Նախագծերի մասնակցություն 2 միավոր
- Լաբորատոր փորձերի կատարում, արդյունքների վերլուծություն 2 միավոր
- Բլոգի գործածություն՝ 2 միավոր
Դասընթացի ընթացքում իրականացվող ճամփորդություններից ստացած միարովները սովորողը գրանցում է որպես լրացուցիչ կրեդիտ
ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ՀՄՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Առարկայի բովանդակությունը պետք է լիարժեք հնարավորություն ընձեռի սովորողների կողմից
տարատեսակ հետազոտություններ կատարելու համար անհրաժեշտ այնպիսի ընդհանրական հմտությունների ձևավորմանը, ինչպիսիք են՝
1) հարցադրումներ կատարել, խնդիրներ ձևակերպել,
2) մշակել և օգտագործել մոդելներ,
3) պլանավորել և իրականացնել հետազոտություններ,
4) վերլուծել և մեկնաբանել տվյալները,
5) օգտագործել մաթեմատիկան և հաշվողական մտածողություն
6) կառուցել բացատրություն և մշակել լուծումներ,
7) բերել հիմնավորումներ ապացուցման համար,
8) ստանալ, գնահատել և հաղորդել տեղեկույթ:
Արժեքային համակարգ
Սովորողը պետք է`
- Գնահատի ֆիզիկայի դերը համամարդկային մշակույթի, գիտատեխնիկական
առաջընթացի զարգացման գործում: - Գիտակցի ֆիզիկայի դերն անհատի աշխարհայացքի ձևավորման գործում:
- Կարևորի «Ֆիզիկա» առարկայի դերը տրամաբանական մտածողության զարգացման գործում:
- Գիտակցի ճշգրիտ գիտելիքների կարևորությունը, դրանց կիրառության արդյունա-վետությունն առօրյա կյանքում և աշխատանքում:
- Կարևորի մտավոր աշխատանքը, կարողանա նպատակներ և խնդիրներ դնել և դրանց հասնելու համար նպատակասլաց գործունեություն ծավալել:
- Կարևորի գրավոր և բանավոր խոսքի հստակությունը, ճշգրտությունը, հակիր-ճությունը, մատչելիությունը:
- Գնահատի բնության ներդաշնակությունը, գեղեցկությունը:
- Ձգտի ստեղծագործական աշխատանքի, գեղագիտական հաճույք ստանա դրանից:
- Գնահատի մարդկային գործունեության ազդեցությունը բնության վրա, կարևորին
շրջակա միջավայրի պահպանությանը նպատակաուղղված միջոցառումների իրագործումը:
ԹԵՄԱ 1. ՄՈԼԵԿՈՒԼԱՅԻՆ-ԿԻՆԵՏԻԿ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ: ԳԱԶԱՅԻՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- ընդլայնել և խորացնել գիտելիքները նյութի կառուցվածքի վերաբերյալ,
- Գաղափար տալ բնության ուսումնասիրության դինամիկական և վիճակագրական
մեթոդների մասին, - ձևավորել նյութի կառուցվածքը և ջերմային երևույթները մոլեկուլային-կինետիկ տեսու-
թյան տեսանկյունից դիտարկելու, վերլուծելու հմտություններ, - «իդեալական գազի» մոդելի օրինակով շարունակել զարգացնել բնության օբյեկտները
մոդելավորելու կարողություններ, - ձևավորել միկրոմասնիկների չափերը, զանգվածները գնահատելու կարո-
ղություններ, - գազային օրենքների ուսումնասիրման միջոցով զարգացնել փորձարարական արդ-
յունքներն ընդհանրացնելու, օրինաչափություններ տեսնելու, եզրահանգումներ կատարելու կարողություններ, - զարգացնել գիտելիքները ոչ ստանդարտ իրավիճակներում կիրառելու կարողություններ:
Վերջնարդյունքներ․
Թեմայի նպատակին հասնելու համար աշակերը պետք է կարողանա՝
- ներկայացնել ՄԿՏ հիմնական դրույթները և առօրյա կյանկից բերված օրինակներով հիմնավորել
դրանք, - ներկայացնել մոլը որպես նյութի քանակի միավոր, արտահայտել նյութի զանգվածը նյութի
քանակի և մոլային զանգվածի միջոցով, գտնել հայտնի մոլային զանգվածով նյութի մոլեկուլի զանգվածը, - ներկայացնել իդեալական գազը, որպես իրական գազի մոդել,
- ներկայացնել իզոպրոցեսները բնութագրող օրենքները բանաձևերով և գրաֆիկներով, կիրառել
այդ օրենքները և իդեալական գազի վիճակի հավասարումը գազի վիճակը բնութագրող մակրոպարամետրերը հաշվելու համար, - կիրառել գազային օրենքները շրջապատում հանդիպող երևույթները որակապես բացատրելու համար/ շնչառություն, արյան ճնշման չափում, մխոցավոր պոմպով գնդակի փչել և այլն/,
- մեկնաբանել գազի ճնշումը որպես անոթի պատերի հետ մոլեկուլների բախումների հետևանք և հիմնավորել ճնշման կախվածությունը մոլեկուլների շարժման միջին քառակուսային արագությունից,
- ներկայացնել ՄԿՏ հիմնական հավասարումը և կիրառել այն խնդիրներ լուծելիս:
Բովանդակություն․
- ՄԿՏ հիմնական դրույթները, դրանց փորձնական հիմնավորումները (դիֆուզիա, բրոունյան շարժում):
- Մոլեկուլների չափերը և զանգվածը, նյութի քանակ:
- Մոլեկուլների փոխազդեցությունը, նյութի կառուցվածքը տարբեր ագրեգատային վիճակներում:
- Գազային օրենքներ:
4.1 Իզոթերմ պրոցես:
4.2 Իզոբար պրոցես
4.3 Իզոխոր պրոցես: - Բացարձակ ջերմաստիճան, իդեալական գազի վիճակի հավասարում:
- Մոլեկուլային- կինետիկ տեսության հիմնական հավասարումը:
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Բոյլ- Մարիոտի օրենքի փորձնական ուսումնասիրությունը
- Գրաֆիկների կառուցում և ձևափոխություններ
Ցուցադրումներ
- Բրոունյան շարժման մեխանիկական նմանակը
- Գազի ճնշման գնդիկային նմանակը
- Գազի ճնշման կախումը մոլեկուլների կոնցենտրացիայից
- Գազերում դիֆուզիայի օրինաչափությունները
- Իզոթերմ պրոցես. գազի ճնշման կախումը ծավալից հաստատուն ջերմաստիճանի
դեպքում - Իզոբար պրոցես. գազի ծավալի կախումը ջերմաստիճանից հաստատուն ճնշման
դեպքում - Իզոխոր պրոցես. գազի ճնշման կախումը ջերմաստիճանից հաստատուն ծավալի
դեպքում
ԹԵՄԱ 2․ ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱՅԻ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- ծանոթացնել բնության ուսումնասիրման ջերմադինամիկական մեթոդին,
- ձևավորել ջերմադինամիկական պրոցեսի գաղափարը:
- ձևավորել ջերմային երևույթները ջերմադինամիկական մեթոդներով ուսում-
նասիրելու կարողություններ, - զարգացնել ջերմադինամիկական մեծությունները չափելու կարողություններ,
- մեկնաբանել ջերմային երևույթների անդարձելիության գաղափարը,
- լուսաբանել ջերմային շարժիչների աշխատանքի սկզբունքը, դրանց նշանակությունը
տնտեսության մեջ և դրանց հետ կապված` շրջակա միջավայրի պահպանության խնդիրները, - զարգացնել գիտելիքները ոչ ստանդարտ իրավիճակներում կիրառելու կարողու-թյուններ:
Վերջնարդյունքները․
Թեմայի նպատակին հասնելու համար աշակերը պետք է կարողանա՝
- ներկայացնել ջերմաստիճանը որպես մակրոհամակարգը նկարագրող մեծություն և մեկնաբանել այն որպես մոլեկուլների միջին կինետիկ էներգիայի չափ,
- սահմանել համակարգի ներքին էներգիան, ներկայացնել միատոմանի և երկատոմանի
իդեալական գազերի ներքին էներգիաները որպե ֆունկցիա գազի բացարձակ ջերմաստիճանից, - կիրառել ջերմադինամիկայի առաջին օրենքը իզոպրոցեսների և ադիաբատ պրոցեսի դեպքում և լուծել համապատասխան խնդիրներ,
- հաշվել պարզագույն դեպքերում գազի կատարած աշխատանքը պրոցեսը նկարագրող գրաֆիկի միջոցով,
- ներկայացնել ջերմային շարժիչների հիմնական կառուցվածքային էլեմենտները և աշխատանքի սկզբունքները, հաշվել ՕԳԳ-ն,
- կատարել երևույթի հավանական ընթացքի վերաբերյալ կանխատեսումներ ջերմադինամիկայի
առաջին և երկրորդ օրենքների հիման վրա:
Բովանդակությունը․
- Ջերմաստիճան, ջերմաստիճանի չափում:
- Ներքին էներգիա: Իդեալական գազի ներքին էներգիայի և ջերմաստիճանի կապը
- Աշխատանքը ջերմադինամիկայում:
- Ջերմադինամիկայի առաջին օրենքը, դրա կիրառությունը իզոպրոցեսների և ադիաբատ
պրոցեսի դեպքում: - Ջերմային շարժիչներ: ՕԳԳ և դրա առավելագույն արժեքը:
- Կառնոյի ցիկլ:
- Ջերմային պրոցեսների անդարձելիությունը, ջերմադինամիկայի երկրորդ օրենքը:
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
Հետազոտական աշխատանք
Սովորողները փոքր ենթախմբերով ուսումնասիրում են տարբեր ջերմային շարժիչների կառուցվածքը և աշխատանքի սկզբունքները, կազմում սահիկաշարեր և ներկայացնում իրենց ընկերներին:
Ցուցադրություն
Ստեռլինգի մեքենա / համացանցով/
- Գազի կատարած աշխատանքը
- Ներքին էներգիայի փոփոխությունը աշխատանք կատարելու ժամանակ
- Կալորիաչափ
- Օդի ջերմաստիճանի փոփոխությունն ադիաբատ սեղմման և ընդարձակման
պրոցեսում - Ջերմաշարժիչներ. ներքին այրման շարժիչ, շոգետուրբին, գազատուրբին, ռեակ-
տիվ շարժիչ - Ջերմային երևույթների անդարձելիությունը
ԹԵՄԱ 3․ ՓՈՒԼԱՅԻՆ ԱՆՑՈՒՄՆԵՐ, ՀԵՂՈՒԿՆԵՐԻ ԵՎ ՊԻՆԴ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- ընդլայնել և խորացնել գիտելիքները նյութի ագրեգատային վիճակների, պինդ մար-մինների, հեղուկների և գազերի փոխադարձ փոխակերպումների մասին,
- զարգացնել նյութի ագրագատային վիճակները նկարագրելու, դրանց փոխակերպման օրինաչափությունները դիտարկելու կարողություններ,
- զարգացնել համապատասխան խնդիրներ լուծելու կարողություններ:
Վերջնարդյունքները
Թեմայի նպատակին հասնելու համար աշակերը պետք է կարողանա՝
- Բացատրել փուլային անցումների մեխանիզմները, ներկայացնել ջերմաքանակի հաշվման
մաթեմատիկական բանաձևերը և կիրառել դրանք խնդիրներ լուծելիս - Ներկայացնել հագեցած գոլորշին որպես իր հեղուկի հետ դինամիկ հավասարակշռության մեջ
գտնվող համակարգ, հիմնավորել ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց հագեցած գոլորշու ճնշման աճը - Մեկնաբանել գոլորշիացման արագության կախումը արտաքին պայմաններից
- Հիմնավորել եռման ջերմաստիճանի աճը արտաքին ճնշումը մեծացնելիս
- Սահմանել օդի բացարձակ և հարաբերական խոնավությունները, ներկայացնել դրանց կախումը
ջերմաստիճանից - Բացատրել մակերևույթային լարվածության առաջացման մեխանիզմը, մաթեմատիկական
առնչությունների տեսքով ներկայացնել մակերևութի էներգիայի և մակերևույթային լարվածության ուժի կախումը համապատասխանաբար հեղուկի ազատ մակերևույթի մակերեսից և եզրագծի երկարությունից - հաշվել մազական խողովակում հեղուկի բարձրացման չափը լապլասյան ճնշման միջոցով
- Ներկայացնել առաձգական մարմնի մեխանիկական հատկությունները բնութագրող
մեծությունների կախումը նյութի տեսակից և չափերից, - Մեկնաբանել և քանակապես ներկայացնել մարմնի գծային չափերի և ծավալի կախումը
ջերմաստիճանից:
Բովանդակությունը․
- Շոգեգոյացում և խտացում
- Հագեցած գոլորշի, եռում
- Օդի խոնավություն, խոնավության չափումը
- Մակեևույթային լարվածություն, մակերևույթային լարվածության գործակից
- Թրջում, մազական երևույթներ, Լապլասյան ճնշում
- Բյուրեղային մարմինների հալումն ու պնդացումը
- Ամորֆ մարմիններ, հեղուկ բյուրեղներ
- Պինդ մարմնի առաձգական հատկությունները
- Պինդ մարմնի ջերմային ընդարձակումը
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Սենյակի օդի խոնավության որոշումը ցողի կետի միջոցով
- Հեղուկի մակերևույթային լարվածության գործակցի որոշումը զուգահեռ
ապակիների օգնությամբ
Հետազոտություն.
Համացանցից գտնել հեղուկ բյուրեղների կիրառության օրինակներ և ներկայացնել սահիկաշար:
Պատրաստել պարզագույն ջերմազույգ և ուսումնասիրել նրա վարքը
ջերմաստիճանի փոփոխության դեպքում:
Ցուցադրումներ
- Չհագեցած գոլորշու վերածումը հագեցած գոլորշու սեղմման պրոցեսում
- Հագեցած գոլորշու հատկությունները
- Ջրի եռումը ցածր ճնշման տակ
- Օճառաջրի թաղանթի մակերևույթի կրճատվելը
- Հեղուկի մակերևութային լարվածության ուժի չափում
- Թրջող և չթրջող հեղուկների մակերևույթների կորացումների (մենիսկների)
առաջացումը - Մազանոթներ, մազականություն
- Բյուրեղական ցանցի մանրակերտներ
- Բյուրեղների հալումը և ցնդումը
- Ամորֆ մարմինների տաքացումը
ԹԵՄԱ 4․ ԷԼԵԿՏՐԱՍՏԱՏԻԿԱ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- ընդլայնել գիտելիքները բնության հիմնարար փոխազդեցությունների մասին` ներմուծելով էլեկտրական փոխազդեցության, էլեկտրական լիցքի, էլեկտրական դաշտի, հեռազդեցության և մերձազդեցության գաղափարները,
- ընդլայնել գիտելիքները բնության հիմնարար օրենքների մասին` լուսաբանելով էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքը,
- ծանոթացնել էլեկտրական դաշտի հիմնական հատկություններին, դրա ուժային և էներգիական բնութագրիչներին,
- ձևավորել էլեկտրական դաշտը քանակապես և որակապես բնութագրելու, երկրաչափորեն պատկերալու կարողություններ:
Վերջնարդյունքները
Թեմայի նպատակին հասնելու համար աշակերը պետք է կարողանա՝
- Ներկայացնել լիցքի պահպանման օրենքը, հիմնավորել լիցքի ընդհատությունը
- Բացատրել լիցքերի փոխազգեցության օրինաչափությունները Կուլոնի օրենքի օգնությամբ, կիրառել այդ օրենքը տարբեր բարդության խնդիրներ լուծելիս
- Հիմնավորել, որ անշարժ լիցքերի փոխազդեցությունն իրականացվում է էլեկտրաստատիկ դաշտի միջոցով:
- Սահմանել դաշտի լարվածությունը և ներկայացնել այն որպես դաշտի ուժային բնութագիր:
- Կիրառել դաշտերի վերադրման սկզբունքը լիցքերի պարզ համակարգերի արդյունարար
դաշտի լարվածությունը գտնելու համար: - Ներկայացնել կետային լիցքի դաշտի լարվածությունը բանաձևով և պատկերել այդ դաշտի
ուժագծերը - Կիրառել հաստատուն ուժի կատարած աշխատանքի բանաձևը համասեռ դաշտի աշխատանքը
որոշելու նպատակով - Հիմնավորել էլեկտրաստատիկ դաշտի պոտենցիալային բնույթը, ներկայացնել
պոտենցիալների տարբերության կապը դաշտի լարվածության և դաշտի կատարած աշխատանքի հետ: - Համեմատել հաղորդիչների և դիէլեկտրիկների վարքը էլեկտրաստատիկ դաշտում, բացատրել էլեկտրաստատիկ մակածման և դիէլեկտրիկի բևեռացման երևույթները
- Նկարագրել կոնդենսատորի կառուցվածքը, սահմանել էլեկտրաունակությունը և նրա չափման միավորը
- Ներկայացնել հարթ կոնդենսատորի էներգիայի կախումը երկրաչափական չափերից;
- Կիրառել կոնդենսատորների զուգահեռ և հաջորդական միացումների օրինաչափությունները
կիրատական խնդիրներ լուծելու համար - Ներկայացնել կոնդենսատորի էներգիայի կախումը լիցքից
- Իրական կամ վիրտուալ լաբորատորիայում նախագծել և իրականացնել կոնդենսատորի ունակաության որոշման փորձեր, հավաքագրել, մշակել և ներկայացնել արդյունքները:
Բովանդակությունը․
1. Էլեկտրական լիցք, տարրական լիցք, լիցի պահպանման օրենքը 2. Կուլոնի օրենքը: Էլեկտրական լիցքի միավորը
3. Էլեկտրական դաշտ, դաշտի լարվածություն
4. Համասեռ դաշտ: Կետային լիցքի դաշտի լարվածությունը
5. Լարվածության գծեր: Դաշտերի վերադրման սկզբունքը 6. Էլեկտրաստատիկ դաշտի աշխատանքը: Պոտենցիալ: Լարում
7. Դաշտի լարվածության և պոտենցիալների տարբերության կապը: Կետային լիցքի դաշտի
պոտենցիալը
8. Հաղորդիչներն էլեկտրաստատիկ դաշտում
9. Դիէլեկտրիկի բևեռացումը: Դիէլեկտրիկ թափանցելիություն
10. Էլեկտրաունակություն, կոնդենսատորներ, հարթ կոնդենսատորի էլեկտրաունակությունը 11. Կոնդենսատորի էներգիան: Էլեկտրաստատրկ դաշտի էներգիան
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Կոնդենսատորի ունակության չափումը
- Դիէլեկտրիկի դիէլեկտրական թափանցելիության որոշում
Ցուցադրություն
1. Լիցքերի փոխազդեցությունները
2. էլեկտրական լիցքի բաժանելիությունը
3. էլեկտրադիտակ և էլեկտրաչափ
4. Լիցքերի փոխազդեցության ուժի կախումը նրանց միջև հեռավորությունից և լիցքերի
մեծությունից (Կուլոնի օրենքը)
5. Երկու զուգահեռ, լիցքավորված թիթեղների դաշտը
6. Հաղորդիչներն էլեկտրաստատիկ դաշտում
7. Դիէլեկտրիկներն էլեկտրական դաշտում
8. Հաստատուն և փոփոխական էլեկտրաունակության կոնդենսատորներ
9. Հարթ կոնդենսատոր. նրա էլեկտրաունակության կախումը թիթեղների մակերեսից,
նրանց միջև հեռավորությունից և միջավայրի դիէլեկտրական թափանցելիությունից 10. Լիցքավորված կոնդենսատորի էներգիան
1. Էլեկտրական լիցք, տարրական լիցք, լիցի պահպանման օրենքը 2. Կուլոնի օրենքը: Էլեկտրական լիցքի միավորը
3. Էլեկտրական դաշտ, դաշտի լարվածություն
4. Համասեռ դաշտ: Կետային լիցքի դաշտի լարվածությունը
5. Լարվածության գծեր: Դաշտերի վերադրման սկզբունքը 6. Էլեկտրաստատիկ դաշտի աշխատանքը: Պոտենցիալ: Լարում
7. Դաշտի լարվածության և պոտենցիալների տարբերության կապը: Կետային լիցքի դաշտի
պոտենցիալը
8. Հաղորդիչներն էլեկտրաստատիկ դաշտում
9. Դիէլեկտրիկի բևեռացումը: Դիէլեկտրիկ թափանցելիություն
10. Էլեկտրաունակություն, կոնդենսատորներ, հարթ կոնդենսատորի էլեկտրաունակությունը 11. Կոնդենսատորի էներգիան: Էլեկտրաստատրկ դաշտի էներգիան
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Կոնդենսատորի ունակության չափումը
- Դիէլեկտրիկի դիէլեկտրական թափանցելիության որոշում
Ցուցադրություն
1. Լիցքերի փոխազդեցությունները
2. էլեկտրական լիցքի բաժանելիությունը
3. էլեկտրադիտակ և էլեկտրաչափ
4. Լիցքերի փոխազդեցության ուժի կախումը նրանց միջև հեռավորությունից և լիցքերի
մեծությունից (Կուլոնի օրենքը)
5. Երկու զուգահեռ, լիցքավորված թիթեղների դաշտը
6. Հաղորդիչներն էլեկտրաստատիկ դաշտում
7. Դիէլեկտրիկներն էլեկտրական դաշտում
8. Հաստատուն և փոփոխական էլեկտրաունակության կոնդենսատորներ
9. Հարթ կոնդենսատոր. նրա էլեկտրաունակության կախումը թիթեղների մակերեսից,
նրանց միջև հեռավորությունից և միջավայրի դիէլեկտրական թափանցելիությունից 10.Լիցքավորված կոնդենսատորի էներգիան
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Կոնդենսատորի ունակության չափումը
- Դիէլեկտրիկի դիէլեկտրական թափանցելիության որոշում
Ցուցադրություն
1. Լիցքերի փոխազդեցությունները
2. էլեկտրական լիցքի բաժանելիությունը
3. էլեկտրադիտակ և էլեկտրաչափ
4. Լիցքերի փոխազդեցության ուժի կախումը նրանց միջև հեռավորությունից և լիցքերի
մեծությունից (Կուլոնի օրենքը)
5. Երկու զուգահեռ, լիցքավորված թիթեղների դաշտը
6. Հաղորդիչներն էլեկտրաստատիկ դաշտում
7. Դիէլեկտրիկներն էլեկտրական դաշտում
8. Հաստատուն և փոփոխական էլեկտրաունակության կոնդենսատորներ
9. Հարթ կոնդենսատոր. նրա էլեկտրաունակության կախումը թիթեղների մակերեսից,
նրանց միջև հեռավորությունից և միջավայրի դիէլեկտրական թափանցելիությունից 10.Լիցքավորված կոնդենսատորի էներգիան
- ընդլայնել և խորացնել գիտելիքները հաստատուն էլեկտրական հոսանքի մասին,
- զարգացնել էլեկտրական շղթաներ հավաքելու, հաշվարկելու գործնական հմտու-
թյունները, - լուսաբանել էլեկտրական հոսանքի կիրառական նշանակությունը:
Վերջնարդյունքները
Թեմայի նպատակին հասնելու համար աշակերը պետք է կարողանա՝
- Բացատրել էլեկտրական հոսանքը որպես լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժում,
ներկայացնել հոսանքի գոյության անհրաժեշտ պայմանները - Սահմանել հոսանքի ուժը և նրա չափման միավորըԲացատրել հաղորդչի դիմադրության առաջացման պատճառները և ներկայացնել դիմադրության կախումը հաղորդչի չափերից և ջերմաստիճանից
- Իմանալ և կիրառել Օհմի օրենքը շղթայի տեղամասի համար
- Նախագծել և հավաքել պարզագույն էլեկտրական շղթաներ, պատկերել դրանք գծագրի վրա 6. Բացատրել հոսանքի աղբյուրի աշխատանքի սկզբունքները, վերլուծել ԷԼՇՈւ-ի ֆիզիկական
- իմաստը
- Իրական կամ վիրտուալ լաբորատորիայում նախագծել և իրականացնել հոսանքը բնութագրող
- մեծությունների չափման փորձեր, հավաքագրել, մշակել և ներկայացնել արդյունքները
- Պահպանել լաբորատորիայում աշխատելու անվտանգության կանոնները, լինել
- պատասխանատու և պարտաճանաչ
- Դրսևորել արդյունավետ համագործակցելու ունակություններ:
Բովանդակությունը․
- Էլեկտրական հոսանք: Հոսանքի ուժ
- Օհմի օրենքը շղթայի տեղամասի համար, դիմադրություն
- Դիմադրության կախումը հաղորդչի չափերից և ջերմաստիճանից: Գերհաղորդականություն
- Էլեկտրական շղթաներ: Զուգահեռ և հաջորդական միացումներ
- Հոսանքի աշխատանքն ու հզորությունը
- Հոսանքի աղբյուրի ԷԼՇՈւ: Օհմի օրենքը փակ շղթայի համար
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Հաղորդիչների հաջորդական և զուգահեռ միացումների ուսումնասիրությունը
- Էլեկտրկան լամպի շիկացման թելիկի ջերմաստիճանի որոշումը
- Հոսանքի աղբյուրի ԷԼՇՈւ-ի և ներքին դիմադրության որոշումը Ցուցադրություն.
- Ամպերաչափի և վոլտաչափի միջոցով շղթայի հոսանքի և լարման չափումը
- Գերհաղորդականության մասին տեսաֆիլմերի ցուցադրություն
Թեմա 6․ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԸ ՏԱՐԲԵՐ ՄԻՋԱՎԱՅՐԵՐՈՒՄ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- ընդլայնել գիտելիքներն էլեկտրական հոսանքի մասին, դիտարկելով էլեկտրական հոսանքի առանձնահատկությունները տարբեր միջավայրերում,
- լուսաբանել կիսահաղորդչային սարքերի կիրառական նշանակությունը,
- ձևավորել բնության երևույթներն ուսումնասիրելու տեսական և փորձարարական
մեթոդներով ստացված արդյունքները զուգորդելու, համեմատելու կարողություններ, - զարգացնել որակական խնդիրներ լուծելու կարողություններ:
Վերջնարդյունքները․
Թեմայի նպատակին հասնելու համար սովորողը պետք է կարողանա՝
- Ներկայացնել տարբեր միջավայրերով հոսանքի անցնելու մեխանիզմները , բացատրել այդ
միջավայրերի հաղորդականության առանձնահատկությունները - Ներկայացնել գազային պարպումները, էլեկտրական հոսանքը վակուումում
- Հիմնավորել կիսահաղորդիչների և էլեկտրոլիտների դիմադրության նվազումը ջերմաստիճանը բարձրացնելիս
- Մեկնաբանել կիսահաղորդչային սարքերի այն առավելությունները, որոնց շնորհիվ դրանք ավելի կիրառական և արդյունավետ են տեխնիկայում և կենցաղում
- Ներկայացնել էլեկտրոլիզի կիրառությունները, Ֆարադեյի օրենքների հիման վրա լուծել հաշվարկային խնդիրներ
Բովանդակությունը․
- Կիսահաղորդիչներ
- Սեփական և խառնուկային հաղորդականություն
- p-n անցում
- Կիսահաղորդչային դիոդ
- Տրանզիստոր
- Էկեկտրոլիտներ
- Էլեկտրոլիզ, Ֆարադեյի օրենքները
- Ոչ ինքնուրույն և ինքնուրույն գազային պարպումներ
- Էլեկտրական հոսանքը վակուումում:
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
- Էլեկտրոլիզի փորձի արդյունքներով
- էլեկտրոնի լիցքի որոշում:
Ցուցադրություն
- Տեսաֆիլմեր կիսահաղորդչային և էլեկտրոնային սարքերի մասին,
- գազային պարպումներ:
Թեմա 7․ՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ԴԱՇՏ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- ընդլայնել գիտելիքներն էլեկտրամագնիսական դաշտի մասին,
- բացահայտել էլեկտրական հոսանքի և մագնիսական դաշտի կապը,
- ձևավորել մագնիսական դաշտը երկրաչափորեն պատկերելու, մագնիսական դաշտի
ինդուկցիայի, Ամպերի և Լորենցի ուժերի ուղղությունները որոշելու հմտություններ, - զարգացնել համասեռ մագնիսական դաշտում լիցքավորված մասնիկների շարժման
օրինաչափությունները բացահայտելու կարողություններ,
Վերջնարդյունքները․
Թեմայի նպատակին հասնելու համար սովորողը պետք է կարողանա՝
1. Ներկայացնել մագնիսական փոխազդեցությունը որպես շարժվող լիցքերի միջև գործող ոչ
էլեկտրական բնույթի փոխազդեցություն, մեկնաբանել այդ փոխազդեցությունը մագնիսական դաշտի գաղափարի միջոցով
2. Սահմանել մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի վեկտորը հոսանքակիր հաղորդչի վրա ազդող առավելագույն ուժի և հոսանքակիր շրջանակի վրա ազդող առավելագույն պտտող մոմենտի միջոցով
3. Որոշել ուղիղ և շրջանաձև հոսանքների մագնիսական դաշտերի ուղղությունները խցանահանի և աջ ձեռքի կանոնների կիրառությամբ, պատկերել դաշտի ուժագծերը գծագրի վրա
4. Կիրառել Լորենցի և Ամպերի ուժերի բանաձևերը մագնիսական դաշտի կողմից ազդող ուժի մեծության, իսկ ձախ ձեռքի կանոնը՝ ուղղության որոշման համար
5. Ներկայացնել լիցքավորված մասնիկի շարժման բնույթը մագնիսական դաշտում լարվածության գծերին ուղղահայաց և անկյան տակ շարժվելու դեպքերում
6. Նկարագրել պարա- , դիա- և ֆեռոմագնետիկների մագնիսական հատկությունները նյութի կառուցվածքի մասին արդի գիտական պատկերացումների հիման վրա
Բովանդակությունը․
- Մագնիսական փոխազդեցություններ, մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի վեկտոր, լարվածության գծեր, խցանահանի և աջ ձեռքի կանոնները
- Մագնիսական դաշտի ազդեցությունը հոսանքակիր հաղորդչի և շրջանակի վրա: Ամպերի ուժ, ձախ ձեռքի կանոնը
- Մագնիսական դաշտի ազդեցությունը շարժվող լիցքի վրա: Լորենցի ուժ
- Լիցքավորված մասնիկների շարժումը համասեռ մագնիսական դաշտում
- Նյութի մագնիսական հատկությունները
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ
Մագնիսական դաշտի ազդեցությունը հոսանքակիր հաղորդչի վրա
Ցուցադրումներ
Էրստեդի փորձը, հոսանքների և հաստատուն մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի գծերը
Թեմա 8․ ԷԼԵԿՏՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՄԱԿԱԾՈՒՄ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- բացահայտել մագնիսական և էլեկտրական դաշտերի կապը,
- ընդլայնել գիտելիքները էլեկտրամագնիսական դաշտի վերաբերյալ` ներմուծելով
մրրկային էլեկտրական դաշտի գաղափարը, - ձևավորել էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթը համապատասխան
փորձերով հիմնավորելու կարողություն,
Վերջնարդյունքները․
Թեմայի նպատակին հասնելու համար սովորողը պետք է կարողանա՝
- Բացատրել և մեկնաբանել էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթը որպես մագնիսական վեկտորի հոսքի փոփոխության հետևանք, ներկայացնել հոսքի սահմանումը և փոփոխման եղանակները
- Կանխատեսել մակածման հոսանքի ուղղությունը Լենցի կանոնի օգնությամբ, հիմնավորել Լենցի կանոնը էներգիայի պհպանման օրենքի տեսանկյունից
- Ձևակերպել էլեկտրամագնիսական մակածման օրենքը և կիրառել այն մակածման ԷԼՇՈւն որոշելու համար
- Հիմնավորել մագնիսական դաշտում շարժվող հաղորդչի ծայրերի միջև պոտենցիալների տարբերության առաջացումը Լորենցի ուժի միջոցով, ներկայացնել մակածման ԷԼՇՈւ-ի կախումը հաղորդչի երկարությունից և արագության վեկտորից
- Մեկնաբանել ինքնամակածման երևույթը, բերել փորնական հիմնավորումներ 6. Ներկայացնել ինդուկդիվությունը որպես մագնիսական հոսքի և հոսանքի ուժի
համեատականության գործակից, կիրառել էլեկտրամագնիսական մակածման օրենքը ինքնամակածման ԷԼՇՈւ-ն որոշելու համար - Ստանալ կոճի մագնիսական դաշտի էներգիայի բանաձևը՝ հիմնվելով մեխանիկական և էլեկտրամագնիսական երևույթների համանմանության վրա
- Ներկայացնել էլեկտրական և մագնիսական դաշտերը որպես էլեկտրամագնիսական դաշտի տարբեր դրսևորումներ
Բովանդակությունը ․
- Էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթը
- Մագնիսական վեկտորի հոսք
- Մակածման հոսանքի ուղղությունը: Լենցի կանոնը
- Էլեկտրամագնիսական մակածման օրենքը
- Մակածման հոսանքը որպես մակածված մրրկային էլեկտրական դաշտի դրսևորում
- Մակածման ԷԼՇՈւ-ն մագնիսական դաշտում շարժվող հաղորդչում
- Ինքնամակածում: Ինդուկտիվություն
- Հոսանքակիր կոճի մագնիսական դաշտի էներգիան
- Էլեկտրամագնիսական դաշտի գաղափարը
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ․
Էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթի ուսումնասիրություն
Ցուցադրություն
Կոճում հոսանքի առաջացումը նրա մեջ մագնիսը մտցնելիս կամ հանելիս
Թեմա 8․ էԼԵԿՏՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՏԱՏԱՆՈՒՄՆԵՐ, ՓՈՓՈԽԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔ
Կրթական հիմնական խնդիրները.
- խորացնել գիտելիքներն էլեկտրամագնիսական դաշտի վերաբերյալ,
- լուսաբանել էլեկտրամագնիսական տատանումների և ալիքների կիրառական մեծ
նշանակությունը, - ձևավորել մեխանիկական և էլեկտրամագնիսական երևույթների միջև ընդհանրու-
թյուններ տեսնելու, դրանց համանմանությունից օգտվելու կարողություններ:
Վերջնարդյունքները․
Թեմայի նպատակին հասնելու համար սովորողը պետք է կարողանա՝
1. Ներկայացնել և մեկնաբանել տատանողական կոնտուրում տեղի ունեցաղ երևույթները
2. Իներցիայի և ինքնամակածման երևույթների համանմանության միջոցով բացահայտել էլեկտրամագնիսական տատանումները բնութագրող մեծությունների միջև կապերը և քանակական առնչություննեը, կիրառել դրանք խնդիրներ լուծելիս
3. Ներկայացնել տրանսֆորմատորի կառուցվածքն ու աշխատանքի սկզբունքները
4. Մեկնաբանել լարման ու հոսանքի ուժի լայնույթային և գործող արժեքների միջև կապը 5. Ներկայացնել փոփոխական հոսանքի ստացումից մինչև սպառումը իրականացվող
փոխակերպումները և հիմնավորել դրանք կորուստները նվազեցնելու տեսակետից
Բովանդակությունը․
1. Տատանողական կոնտուր, ազատ էլեկտրամագնիսական տատանումներ 2. Էներգիայի փոխակերպումները տատանողական կոնտուրում
3. Թոմսոնի բանաձևը
4. Լիցքի, հոսանքի ուժի և լարման կախումը ժամանակից
5. Մարող տատանումներ, ինքնատատանումներ 6. Հարկադրական տատանումներ
7. Փոփոխական հոսանքի ստացումը: Գեներատոր
8. Փոփոխական հոսանքի հզորությունը: Հոսանքի ուժի և լարման գործող արժեքներ 9. Տրանսֆորմատորներ: Էլեկտրաէներգիայի հաղորդման սկզբունքները
Գործնական և լաբորատոր աշխատանքներ․
Տրանսֆորմատորի կառուցվածքի և աշխատանքի ուսումնասիրությունը
Ցուցադրություն
Տեսաֆիլմեր էլեկտրակայանների աշխատանքի մասին
Գոհար Իսկանդարյան 